पुणे ः गव्हामध्ये अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची लक्षणे दिसताच सूक्ष्म अन्नद्रव्यांच्या फवारणीचे नियोजन करावे. वनस्पतीला जीवनक्रम पूर्ण करण्यासाठी 17 प्रमुख अन्नद्रव्यांची आवश्यकता असते, त्यापैकी नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशिअम, कॅल्शिअम, सल्फर, मॅग्नेशिअम, कार्बन, ऑक्सिजन, हायड्रोजन अन्नद्रव्ये वनस्पतीला मोठ्या प्रमाणात लागतात. तर लोह, बोरॉन, क्लोरिन, मँगेनीज, जस्त, तांबे, मॉलिब्डेनम, निकेल हे वनस्पतीला खूप कमी प्रमाणात लागतात. गहू पिकात विविध अन्नद्रव्यांच्या कमतरता दिसून येत आहे. जमिनीचा प्रकार, खत, पाणी व्यवस्थापन, जाती अशा अनेक घटकांचा अन्नद्रव्य उपलब्धतेवर परिणाम होऊ शकतो.
जस्ताची कमतरता
गव्हामध्ये उच्च प्रतीचे दाणे भरण्यासाठी जस्त हा घटक अतिशय महत्त्वाचा आहे. अल्कधर्मी व चुनखडीयुक्त जमिनीत जस्ताची उपलब्धता कमी असते. स्फुरदाचा गरजेपेक्षा जास्त पुरवठा केल्याने जस्ताची कमतरता दिसते, कमतरता नवीन पानावर दिसून येते, शिरामधील भाग पिवळा दिसुन जर कमतरता जास्त प्रमाणात असेल तर पाने पांढरी होऊ शकतात आणि मरतात. झाडाची उंची आणि पानांचा आकार कमी होतो. शेणखताचा वापर न केलेले शेत तसेच जमिनीत पहिल्यापासून अन्नद्रव्यांची कमतरता असेल तर जस्ताची कमतरता भासते. ती भरुन काढण्यासाठी झिंक सल्फेट 50 ग्रॅम किंवा चिलेटेड झिंक 20 ग्रॅम प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. पेरणीनंतर 55 आणि 70 दिवसांनी 19:19:19 किंवा डीएपी 200 ग्रॅम प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
लोहची कमतरता
लोहाची कमतरता असल्यास गव्हाच्या नवीन पानांच्या शिरांमधील भाग पिवळा पडून शिरा हिरव्या राहतात. कमतरता दूर न केल्यास पूर्ण पानच पिवळे राहते. विम्ल जमीन, पाणथळ, जास्त प्रमाणात चुनखडी तसेच जमिनीत गरजेपेक्षा जास्त झिंक असल्यास लोहाची कमतरता बळावते. शेणखताचा वापर न केलेले शेत तसेच जमिनीत पहिल्यापासून अन्नद्रव्यांची कमतरता असेल तर ही समस्या निर्माण होते. लोहाची कमतरता दिसून आल्यास फेरस सल्फेट 50 ग्रॅम किंवा चिलेटेड फेरस 20 ग्रॅम प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
नत्राची कमतरता
गव्हाच्या पिकाची जेव्हा फिक्कट पिवळे पाने दिसण्यास सुरुवात जुन्या पानापासून होते, तेव्हा प्रामुख्याने नत्राची कमतरता आहे असे लक्षात घ्यावे. यामुळे वाढीचा वेग कमी होवून पाने लहान राहू लागतात. लक्ष न दिल्याने पाने टोकाकडून पिवळी पडत जाऊन गळून पडतात, फुटवे कमी राहतात, पीक वेळेअगोदर पक्व होते, खुजे राहाते. ओंब्या छोट्या राहतात. जास्त सामू, हलकी मृदा, मृदेतील नत्र कमतरता, सेंद्रिय घटकांची कमतरता, जल असंतुलन या घटकांमुळे नत्राची कमतरता अधिक तीव्र होऊ शकते. या समस्येवर पीकवाढीच्या अवस्थेनुसार 100 ते 200 ग्रॅम युरिया किंवा 19:19:19 हे विद्राव्य खत प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
स्फुरदाची कमतरता
स्फुरदाची कमतरता झाल्यास पानावर, शिरावर, खोडावर जांभळे चट्टे दिसतात. जुन्या पानावर पहिला परिणाम होतो. वाढीचा दर मंदावतो, ओंब्या लहान राहतात. अति विम्ल जमीन, सेंद्रिय घटकाचा अभाव, जमिनीत चुनखडीचे जास्त प्रमाण, जमिनीतील स्फुरदाची कमतरता, गारठा ओलावा, अविकसित मुळे यामुळे कमतरता होऊ शकते. यावर उपाय म्हणून स्फुरदाची कमतरता दूर करण्यासाठी डिएपी किंवा 12:61:00 हे 200 ग्रॅम प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. लक्षणे दिसल्यावर लवकरात लवकर नियोजनात योग्य तो बदल करून पिकाची वाढीची अवस्था पूर्ववत करता येऊ शकते. लक्षणे ज्या पट्यात दिसून येत आहेत त्याच पट्टयात हवा तो बदल केल्याने खर्च नियंत्रणात ठेवणे शक्य आहे, अन्नद्रव्य कमतरतेची पूर्तता करतेवेळी मिश्रण खतांचा वापर करावा. जेणे करून एका घटकाची कमतरता भरून निघाल्याने दुसर्‍या घटकाची कमतरता दिसून येणार नाही. कधी कधी एका घटकाच्या कमतरतेमुळे दुसर्‍या घटकाची देखील कमतरता निर्माण होते. मिश्रखते वापरल्याने ही अडचण देखील दूर होते.
