नवी दिल्ली : Solar Farming… जग आपल्या गतीने पुढे जात आहे आणि बदलत आहे. या प्रवासातील सर्वात सुंदर बदल शेतीतच होत आहे. आता देशातील आणि जगातील शेतकरी पारंपारिक शेतीसोबतच नाविन्यपूर्णतेवर भर देत आहेत. शेती आणि फलोत्पादनासाठी असे मॉडेल विकसित केले जात आहेत, ज्याद्वारे कमी स्त्रोतांमधून चांगले उत्पादन मिळवता येते. अशी तंत्रेही अवलंबली जात आहेत, ज्याद्वारे शेती हा फायदेशीर व्यवहार होऊ शकतो.
भारताने सेंद्रिय-नैसर्गिक शेतीद्वारे (solar farming) आणि इस्रायलने उभ्या शेतीद्वारे जगामध्ये आपली क्षमता सिद्ध केली आहे. केनिया देखील यात सामील होणार आहे. येथील शेतकरी आपल्या शेतात सोलर पॅनल लावून बागायती पिके घेत आहेत. यासोबतच पावसाच्या पाण्याचा वापर सिंचनासाठी केला जात आहे. तज्ज्ञांनी या अद्भुत मॉडेलला “अॅग्रिव्होल्टिक्स” असे नाव दिले आहे.
अ‍ॅग्रोवर्ल्ड कृषी प्रदर्शन @ नाशिक – 6 ते 9 जानेवारी 2023
अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा👇
https://youtu.be/8SNwMAz8j-8
‘अॅग्रिव्होल्टिक्स’चा असा होतो उपयोग
केनिया येथील शेतकरी शेतीसाठी एक अनोखे तंत्रज्ञान वापरत असून येथे शेतकरी अॅग्रिव्होल्टिक्स (Agrivoltaics) वापरत आहेत. ही एक प्रक्रिया आहे ज्यात जमिनीचा जास्तीत जास्त उपयोग करून सोलर पॅनल लावणे आणि फार्मिंगचे काम करणे, हे दोन्ही काम एकासोबत एका ठिकाणी केले जाऊ शकते. या तंत्रज्ञानाचा पिकांच्या उत्पादकतेवर चांगला प्रभाव दिसून आला आहे. जर दुसऱ्या शब्दांत सांगायचं झालं तर या प्रणालीमध्ये सौर ऊर्जेचे उत्पादन होते आणि सोबत पिकांनाही सावली मिळते. याशिवाय, या शेतीतून स्वच्छ ऊर्जा, केनियातील शेतकऱ्यांना खर्च कमी करण्यास मदत करते.
अॅग्रिव्होल्टिक्स (Agrivoltaics) हे तंत्रज्ञान नवीन नाही. हे प्रथम 1981 मध्ये अॅडॉल्फ गॉट्जबर्गर आणि आर्मिन जॅस्ट्रो यांनी सादर केले होते आणि त्यानंतर 2004 मध्ये जपानमध्ये एक प्रोटोटाइप तयार करण्यात आला होता. अनेक यशस्वी चाचण्यांनंतर 2022 च्या सुरुवातीस, पूर्व आफ्रिकेत पहिले अॅग्रिव्होल्टिक्स लाँच केले गेले. हे युके मधील शेफिल्ड, यॉर्क आणि टीसाइड विद्यापीठे, स्टॉकहोम पर्यावरण संस्था, जागतिक कृषी वनीकरण, ऊर्जा आणि ऊर्जा संरक्षण केंद्र, आफ्रिकन सेंटर फॉर टेक्नॉलॉजिकल स्टडीज यांच्या संयुक्त प्रयत्नांचे परिणाम होते.
अॅग्रिव्होल्टिक्स (Agrivoltaics) कसे काम करते?
अॅग्रिव्होल्टिक्समध्ये, पिकांचे वाढणे आणि पॅनलखाली पिके वाढण्यासाठी पॅनल उंचावर ठेवले जाते. तसेच पिकांना उन्हापासून दूर राहता येईल अशी सावली दिली जाते. पावसाच्या पाण्याची साठवणही याद्वारे केली जाते. युनिव्हर्सिटी ऑफ शेफील्डचे अॅग्रिव्होल्टिक्स एक शोधकर्ता डॉ. रिचर्ड रैंडल-बोगिस यांनी एका मुलाखतीमध्ये म्हटले आहे, “सौलर पॅनल केवळ झाडे आणि मातीचे पाणी कमी होण्यापासून संरक्षण करत नाहीत तर झाडांना सावली, उच्च तापमानामुळे उष्णतेचा ताण आणि अतिनील हानीपासून देखील संरक्षण करतात”. ते पुढे म्हणाले, पॅनेलद्वारे प्रदान केलेल्या सुधारित पर्यावरणीय परिस्थितीत इतर पिके घेणे शक्य आहे.
संयुक्त राज्य अमेरिका, फ्रान्स आणि जर्मनीसारखे इतर अनेक देश या तंत्रज्ञानाचा उपयोग करत आहेत. भारतातही, उत्तर प्रदेश, गुजरात, राजस्थान आणि महाराष्ट्र यांसारख्या राज्यांमध्ये लहान प्रमाणात अॅग्रिव्होल्टिक फार्म विकसित होत आहेत. मात्र, भारताला अजून बराच पल्ला गाठायचा आहे. NSEFI आणि इंडो-जर्मन एनर्जी फोरमने एक अहवाल सामायिक केला आहे. ज्यात असे नमूद केले आहे की, भारतातील अॅग्रिव्होल्टिक इंस्टॉलेशन्सची क्षमता 10kWp आणि 3MWp दरम्यान आहे. तसेच 3MWp पेक्षा जास्त युटिलिटी-स्केल प्रकल्प अद्याप कार्यान्वित झालेले नाहीत.
जोधपूर आणि सीतापूर सारख्या शहरांमध्ये, जेथे उन्हाळ्यात तापमान अनेकदा वाढते. अशावेळी शेतकऱ्यांनी संशोधन संस्थांच्या सहाय्याने अॅग्रिव्होल्टिकचा वापर केला असून उन्हापासून पिके वाचवण्याबरोबरच शेतात नाईट लॅम्प बसवण्याच्या सोयीसारखे अनेक फायदे झाले आहेत.
