वयाच्या 16 व्या वर्षी शाळा सोडावी लागल्यानंतर, सुरुवातीला गायी-म्हशींचे दूध काढणाऱ्या एका मुलाने 2,000 कोटींचा मिल्क ब्रँड उभा केला, हे सहजासहजी कुणालाही पटणार नाही. मात्र, “मिल्की मिस्ट” हा ब्रँड उभा करणाऱ्या तामिळनाडूतील टी. सतीश यांनी हा चमत्कार प्रत्यक्षात आणला आहे. 25 वर्षांतील हा प्रगतीचा आलेख थक्क करणारा आहे. मिल्की मिस्ट कंपनी आता 2,035 कोटी रुपयांच्या ‘आयपीओ’सह शेअर बाजारात लिस्ट होतेय. विशेष म्हणजे, दुधाच्या व्यवसायात असली तरी ही कंपनी दुधाचा एक थेंबही विकत नाही. ही कंपनी दुधापासून बाय-प्रॉडक्ट्स बनवून त्याची मुख्यत: विक्री करते.
मिल्की मिस्ट डेअरी फूड लिमिटेडचे प्रमुख असलेले टी. सतीश कुमार यांनी वयाच्या 16 व्या वर्षी कुटुंबाचा संघर्षमय दुधाचा व्यवसाय वाचवण्यासाठी शिक्षण सोडले. तेव्हा ते एव्हढा मोठे व्यवसाय उभा करतील, याचा अंदाज कुणालाही आला नसेल. तीन दशकांनंतर, आज मिल्की मिस्ट हा 2,000 कोटी रुपयांचा ब्रँड आहे. त्यावेळी, दूध विक्रीतून अतिशय कमी मार्जिन, दुधाचे कमी शेल्फ लाइफ आणि वितरणातील अडथळ्यांमुळे व्यवसायाला अस्तित्वाच्या संकटाचा सामना करावा लागत होता. त्यानंतर दूध न विकण्याचा धोरणात्मक बदल झाला, ज्यामुळे कुटुंबाचे अन् कंपनीचे नशीबच पालटले.
द्रवरूप दुधाची विक्री पूर्णतः हद्दपार
तामिळनाडूतील इरोडच्या जवळील एका छोट्याशा गावातील टी. सतीश ही यशोगाथा अत्यंत प्रेरणादायी आहे. 1990 च्या दशकात किशोर वयातच शाळेतून बाहेर पडलेल्या या मुलाने एक असा क्रांतिकारी निर्णय घेतला, जो भारतातील दुग्ध क्षेत्रात प्रथमच अंमलात आणला गेला. त्यातून या क्षेत्रातील दक्षिणेतील सर्वात आकर्षक मिल्क ब्रँड उभा राहिला.
सुरुवातीच्या 5 वर्षांतील टक्के- टोणपे अनुभवल्यानंतर, 1995 पासून मिल्की मिस्टने आपल्या दुधाच्या व्यवसायातून द्रवरूप दुधाची विक्री पूर्णतः हद्दपार केली. कंपनी दुधाचा उपयोग उप- उत्पादनांसाठी करू लागली. फक्त आणि फक्त दुग्धजन्य पदार्थांच्या विक्रीकडे कंपनीने लक्ष केंद्रीत केले.
आयपीओसाठी सेबीकडे अर्ज दाखल
मिल्की मिस्ट आता 2,035 कोटी रुपयांच्या प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफरिंग (आयपीओ) सह सार्वजनिक बाजारात येण्याची तयारी करत आहे, ज्यामध्ये 1,785 कोटी रुपयांचा नवीन इश्यू आणि प्रमोटर ग्रुपकडून 250 कोटी रुपयांचा ऑफर-फॉर-सेलचा समावेश आहे. सेबीकडे दाखल केलेल्या रेड हेरिंग प्रॉस्पेक्टसच्या ड्राफ्टनुसार, कंपनीने 357 कोटी रुपयांपर्यंतच्या प्री-आयपीओ प्लेसमेंटसाठी देखील तरतूद केली आहे. जेएम फायनान्शियल, अ‍ॅक्सिस कॅपिटल आणि आयआयएफएल कॅपिटल सर्व्हिसेस या इश्यूचे व्यवस्थापन करत आहेत.
दुधापेक्षा बाय-प्रॉडक्ट्सवर जास्त नफा
मिल्की मिस्टने 1995 मध्ये पनीरपासून सुरुवात केली. त्यानंतर मूल्यवर्धित दुग्धजन्य उत्पादनांकडे वळण्याचा कल निर्णायक ठरला. दुधावर 5% पेक्षा कमी नफा मिळत होता, तर पनीरवर 20% नफा मिळू शकला, तुपातली नफा 22% पर्यंत पोहोचत होता आणि आईस्क्रीमवर तर 35% पेक्षा जास्त नफा मिळत होता. दर्जा आणि गुणवत्ता याआधारे मागणीत सातत्याने वाढ असलेल्या श्रेणीत मिल्की मिस्टचा प्रवेश झाला. दक्षिण भारतात तर विशेष उच्च दर्जाच्या दुग्धजन्य पदार्थांसाठी कंपनीने ओळख निर्माण केली. तोवर तिकडे तसे उच्च दर्जाचे पर्याय नव्हते.
कोल्ड चेन लॉजिस्टिक्समध्ये गुंतवणूक
बेंगळुरूमधील पंचतारांकित हॉटेल्समध्ये पुरवठा करण्यापासून ते आजपर्यंत, संपूर्ण भारतात 2,000 हून अधिक वितरकांचे व्यवस्थापन करण्यापर्यंत, मिल्की मिस्टची वाढ पायाभूत सुविधा-प्रथम विचारसरणीमुळे झाली आहे. कंपनीने सुरुवातीलाच कोल्ड चेन लॉजिस्टिक्समध्ये गुंतवणूक केली, किराणा दुकानांमध्ये चिलर आणि जीपीएस-सक्षम ट्रक तैनात केले, ज्यामुळे उत्पादन खराब होणे कमी झाले आणि किरकोळ विक्रेत्यांचा आत्मविश्वास वाढला. आज, 15,000 हून अधिक मिल्की मिस्ट-ब्रँडेड चिलर संपूर्ण भारतात कार्यरत आहेत.
पेरुंडुराईत 55 एकरमध्ये पूर्णपणे स्वयंचलित प्लांट
आता मिल्की मिस्टची उत्पादने पेरुंडुराई येथे 55 एकरच्या पूर्णपणे स्वयंचलित सुविधेत उत्पादित होतात. भारतातील सर्वात अत्याधुनिक असलेला हा प्लांट दररोज 1.5 दशलक्ष लिटर दुधावर प्रक्रिया करण्यास सक्षम आहे. 2017 मध्ये सुरू झालेल्या या प्लांटची किंमत 550 कोटी रुपये आहे. पनीर, दही आणि आईस्क्रीमच्या प्रगत उत्पादनास समर्थन देण्यासाठी जर्मनी आणि पोलंडमधून हाय-टेक उपकरणे मिळवली जातात.
कंपनीच्या केंद्रस्थानी शेतकरी
कंपनीच्या व्यवसायाचा सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे शेतकऱ्यांशी असलेले तिचे कायमचे आपुलकीचे नाते. मिल्की मिस्ट सध्या दक्षिण भारतातील 67,000 हून अधिक शेतकऱ्यांकडून दूध मिळवते, त्यांना पशुवैद्यकीय सेवा, अनुदानित खाद्य आणि आर्थिक सहाय्य देते, बहुतेकदा औपचारिक करारांशिवाय. भारतीय कृषी व्यवसायात शेतकरी निष्ठा मिळवणारी ही आघाडीची कंपनी आहे.
मिल्कलेनसोबत प्रीमियम दूध खरेदी करार
या मॉडेलने केवळ गुणवत्तेत सातत्य सुनिश्चित केले नाही, तर ट्रेसेबिलिटी देखील सक्षम केली आहे. मिल्कलेनसोबत 2025 मध्ये झालेल्या 400 कोटी रुपयांच्या भागीदारीमुळे मिल्की मिस्ट पुढील तीन वर्षांत दररोज 100 किलोलिटर ट्रेसेबल, प्रीमियम दूध खरेदी करू शकेल, ज्यामध्ये 10,000 शेतकरी या प्रक्रियेत सहभागी होतील.
गेल्या आर्थिक वर्षांत नफ्यात 137% वाढ
DRHP नुसार, मिल्की मिस्टने आर्थिक वर्ष 24 मध्ये ऑपरेशन्समधून मिळणाऱ्या महसुलात 29% वाढ नोंदवली, जी 2,349.5 कोटी रुपये होती. निव्वळ नफा वर्षानुवर्षे 137% वाढून 46 कोटी रुपये झाला. 310.4 कोटी रुपयांच्या EBITDA सह, कंपनीचे मार्जिन 13.2% इतके उत्तम राहिले आहे, जे पारंपारिक दुग्ध सहकारी संस्थांपेक्षा वेगाने वाढणाऱ्या ग्राहकोपयोगी वस्तू (FMCG) कंपन्यांशी अधिक सुसंगत आहे.
दही आणि पनीरमधून मिळते 75% उत्पन्न
अधिक उल्लेखनीय म्हणजे, मिल्की मिस्टच्या आर्थिक वर्ष 24-25 च्या उत्पन्नापैकी सुमारे 75% महसूल दही आणि पनीर सारख्या दैनंदिन वापराच्या मुख्य उत्पादनांमधून आला. नवीन उत्पादनांनी 511 कोटी रुपये जोडले, जे केवळ प्रमाणापेक्षा नाविन्यपूर्णतेवर आधारित वाढीची रणनीती अधोरेखित करते.
दुग्धव्यवसायासाठी अनुदान… वैयक्तिक ₹ 10 लाख तर सामूहिक ₹ 3 कोटींपर्यंत..
एकच प्लांट, दक्षिण भारत कार्यक्षेत्र हे आव्हान
मजबूत मूलभूत तत्त्वे असूनही, मिल्की मिस्टमध्ये काही त्रुटी आहेत. कंपनी पूर्णपणे एकाच उत्पादन सुविधेवर अवलंबून आहे, ज्यामुळे त्यात व्यत्यय येऊ शकतो. शिवाय, तिचा महसूल भौगोलिकदृष्ट्या केंद्रित राहिला आहे, तिच्या विक्रीपैकी जवळजवळ तीन-चतुर्थांश विक्री दक्षिण भारतातच होते.
अमूल, हॅटसन, नेस्ले, ब्रिटानियाशी स्पर्धा
स्पर्धा देखील तीव्र आहे. अमूल आणि हॅटसन सारख्या दुग्धव्यवसायातील दिग्गजांपासून ते नेस्ले आणि ब्रिटानिया सारख्या एफएमसीजी दिग्गजांपर्यंत, कोल्ड-चेन रिअल इस्टेट आणि ग्राहकांच्या निष्ठेसाठीचा संघर्ष तीव्र आहे. तरीही, मिल्की मिस्ट त्यांच्या ऑपरेशनल शिस्त आणि उत्पादनाच्या गुणवत्तेवर अवलंबून आहे. हे तत्वज्ञान कंपनीत सामील होण्यापूर्वी अमूलमध्ये एक दशकाहून अधिक काळ काम करणारे सीईओ के. रथनम कसोशीने जपत आहेत.
कंपनीवर 1,463.6 कोटी रुपये कर्ज
नवीन इश्यूद्वारे उभारण्याच्या योजनेतील 1,785 कोटी रुपयांपैकी मिल्की मिस्ट 750 कोटी रुपये कर्ज फेडण्यासाठी वापरेल. मे 2025 पर्यंत कंपनीवर 1,463.6 कोटी रुपये कर्ज होते. आणखी 414.7 कोटी रुपये पेरुंडुराई सुविधेचा विस्तार करण्यासाठी राखीव ठेवण्यात आले आहेत, ज्यामध्ये दही, व्हे प्रोटीन आणि क्रीम चीज लाइनचा समावेश आहे. 129.4 कोटी रुपये व्हिसी कूलर आणि फ्रीझर सारख्या कोल्ड-चेन उपकरणांमध्ये जातील. उर्वरित रक्कम सामान्य कॉर्पोरेट उद्देशांना समर्थन देईल.
भविष्याकडे पाहता, मिल्की मिस्टने त्यांची दूध प्रक्रिया क्षमता दुप्पट करण्यासाठी आणि पश्चिम तसेच उत्तर भारतात त्यांचा विस्तार करण्यासाठी तीन वर्षांत 1,000 कोटी रुपये गुंतवण्याची योजना आखली आहे.ल प्रत्येकजण त्यात सहभागी आहे.
