जयपूर : Hydroponics Sheti… शहरे जसजशी विस्तारत आहेत, तसतसा शहरी शेतीकडे कल वाढत आहे. आजकाल टेरेस, बाल्कनी किंवा कोणत्याही मर्यादित जागेचा वापर फळे आणि भाजीपाला लागवडीसाठी केला जात आहे. योग्य तंत्र आणि काही चांगल्या पोषक तत्वांचा वापर करून हे सहज करता येते. असेच एक तंत्रज्ञान म्हणजे हायड्रोपोनिक शेती.
हायड्रोपोनिक तंत्रज्ञान म्हणजे ‘मातीशिवाय शेती’. आजपर्यंत आपण शेतीसाठी आवश्यक असलेली माती आणि खत वापरतो पण या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने आता लोक मातीशिवाय अनेक भाज्या पिकवत आहेत. हायड्रोपोनिक तंत्रज्ञानाचा सर्वाधिक वापर शहरी भागात शेतीसाठी केला जात आहे. तुमच्या जागेनुसार या प्रकारची शेती करून तुम्ही टोमॅटो, काकडी, ब्रोकोली आणि अनेक पालेभाज्या देखील घेऊ शकता. एवढेच नाही तर शहरातील हा सर्वोत्तम व्यवसाय संधींपैकी एक आहे. आजकाल लोकांना त्यांच्या गच्चीवरच ताजी भाजी मिळते, मग यापेक्षा चांगले काय असू शकते? जयपूरमध्ये शेतीशी जुडलेले अनिल थडानी लोकांना त्यांच्या घरी हायड्रोपोनिक, वर्टिकल आणि टेरेस गार्डन्स उभारण्यात मदत करतात. हायड्रोपोनिक शेती कशी सुरू करायची हे या लेखात जाणून घेऊया.
काय आहे या तंत्रज्ञानाची खास गोष्ट
एका वृत्त संस्थेशी बोलताना थडानी स्पष्ट करतात की, “एखाद्या रोपाला वाढण्यासाठी सूर्यप्रकाश आणि पोषण आवश्यक आहे, ते जर रोपाला योग्य प्रमाणात मिळाले, तर हायड्रोपोनिक शेती (Soil Less Farming) टेरेसवर करता येते किंवा कुठेही करता येते.” या तंत्राची खास गोष्ट म्हणजे यात माती अजिबात वापरली जात नाही. यामध्ये, वनस्पतींसाठी आवश्यक पोषक द्रव्ये पाण्याच्या मदतीने थेट झाडांच्या मुळांपर्यंत पोहोचवली जातात. याशिवाय गरजेइतकेच पाणी वापरले जाते आणि सूर्यप्रकाशाने झाडे वाढतात. तसेच विविध वाहिन्या तयार करून पोषक पाणी झाडांपर्यंत पोहोचवले जाते. त्याचवेळी यामध्ये 15 ते 30 अंश सेल्सिअस नियंत्रित तापमानात सुमारे 80 ते 85 टक्के आर्द्रतेमध्ये पिके घेतली जातात.
अ‍ॅग्रोवर्ल्ड कृषी प्रदर्शन @ नाशिक – 6 ते 9 जानेवारी 2023
अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा👇
https://youtu.be/8SNwMAz8j-8
थडानी पुढे सांगतात की, “कमी जागेत जास्त उत्पादन करणे हे योग्य तंत्रज्ञान आहे. आजकाल हायड्रोपोनिक्ससाठी अनेक तंत्रे वापरली जात आहेत. तुम्हाला ज्या प्रकारची भाजी घ्यायची आहे त्यानुसार तुम्ही हे तंत्र अवलंबू शकता.
काय आवश्यक असेल
मातीविरहित शेती करण्यासाठी आवश्यक पोषक तत्वे, वाळू, खडे, कोकोपीट, परलाइट, कुंड्या, टाकी, पाईप, पिशवी इत्यादींचा वापर केला जातो. याशिवाय काही गोष्टींची तुम्हाला गरज भासू शकते.
जसे
एक सामू मीटर आवश्यक असून अशा शेतीसाठी पाण्याची सामू पातळी साधारण 5.5 ते 6.5 असावी.
TDS मीटर
उत्तम दर्जाचे द्रव पोषक घेणे फार महत्वाचे आहे.
कव्हरिंग नेट किंवा पॉली हाऊस
हायड्रोपोनिकची काही मुख्य तंत्रे आहेत – wicking, Deep water culture (DWC), Nutrient film technique (NFT), Aeroponics इत्यादी.
थडानी सांगतात की, Deep water culture (DWC) आणि Nutrient film technique (NFT), ही दोन्ही तंत्रे व्यवसायासाठी योग्य आहेत. डीप वॉटर कल्चर सिस्टम (DWC), ही एक साधी पण अतिशय प्रभावी हायड्रोपोनिक प्रणाली आहे. हे स्वस्त देखील आहे आणि बनवायला खूप सोपे आहे. त्यात पाण्याचे प्रमाण फारच कमी असते. एका कंटेनरमध्ये पौष्टिकतेने समृद्ध पाणी असते आणि त्यात भाज्या पिकवल्या जातात. पंपाच्या साहाय्याने झाडाच्या भांड्यातून वेळोवेळी हवा काढून टाकली जाते. या तंत्राचा वापर करून तुम्ही काकडी, टोमॅटो, चेरी या भाज्या आरामात लावू शकता.
Nutrient film technique (NFT) पालेभाज्या पिकवण्यासाठी हे उत्तम तंत्र आहे. तुम्ही ज्या कंटेनरमध्ये रोपे लावत आहात, मग ते पीव्हीसी पाईप असो किंवा भांडे, तुम्हाला त्यात पाण्याचा पाइपही टाकावा लागेल. त्याच पंपाच्या साहाय्याने झाडांच्या वाढीसाठी आवश्यक पोषक घटक असलेले पाणी झाडांच्या मुळांपर्यंत पोहोचवले जाते. याला चॅनेल देखील म्हणतात.
यासाठी येतो इतका खर्च
थडानी सांगतात की, अशी व्यवस्था करण्यासाठी पाणीपुरवठ्यासाठी कव्हरिंग सिस्टीम इत्यादी खर्च सुमारे 320 रुपये प्रति चौरस फूट येतो. दुसरीकडे, जर तुम्ही हिवाळ्यात तुमची शेती सुरू करत असाल तर सुमारे दोन ते तीन महिन्यांनंतर तुम्हाला पीक मिळण्यास सुरुवात होईल. सुरुवातीला हे नक्कीच थोडे महाग वाटेल, परंतु काही महिन्यांनंतर तुम्हाला नफा मिळू लागेल.
हायड्रोपोनिक शेतीची देखील स्वतःची आव्हाने आहेत, ज्याची काळजी घेणे खूप महत्वाचे आहे. ते पाण्यात उगवले जात असल्याने त्यात बुरशी येण्याची शक्यता असते. आपण बुरशीनाशक पावडर वापरू शकता. त्याचबरोबर या तंत्राने शेती करण्यासाठी नियंत्रित वातावरण आवश्यक आहे. म्हणूनच तापमान योग्य ठेवणे देखील महत्त्वाचे आहे. यामध्ये नेट शेड किंवा पॉली हाऊसचा वापर करावा लागतो. सतत पाणी वाहण्यासाठी विजेची उत्तम व्यवस्था असावी.
हायड्रोपोनिक शेती पद्धतीचा अवलंब करून, आपण आपल्या घराच्या छतावर भाजीपाला लागवड करून आपल्या शेती व्यवसायातून खूप चांगले उत्पन्न मिळवू शकता. तुम्ही हायड्रोपोनिक शेतीसाठी छोट्या प्रमाणावर सुरुवात करू शकता. अनिल म्हणतात, योग्य माहितीशिवाय सुरुवात करू नका. अशी यंत्रणा तयार करण्यासाठी तुम्ही एखाद्या तज्ञाची मदत घेऊ शकता किंवा कार्यशाळेत जाऊ शकता.
