लंपी स्किन डिसीज हा प्रमुख्याने गाई, बैल, वासरे यांना होणारा विषाणूजन्य साथीचा आजार आहे. हा विषाणू शेळ्या मेंढ्यांमध्ये होणार्‍या देवीच्या आजाराशी साधर्म्य असणारा असून जनावरे या विषाणूला लवकर बळी पडतात. हा आजार नवीन नाही. २०१९ मध्ये भारताच्या काही भागात हा आढळून आला आहे. महाराष्ट्राच्या अनेक भागात तो आता झपाट्याने पसरत आहे. त्यामुळे शेतकरी वर्ग व पशु व्यावसायिकांना या नवीन संकटाचा सामना करावा लागत आहे. त्यामुळे वेळीच काळजी व उपाय योजले नाही तर LSD ची व्याप्ती वाढून पशुधन संकटात येऊ शकते.
लंपी स्किन डिसीसची लक्षणे
हा विषाणूजन्य आजार आहे. जनावरे अशक्त होतात. जनावरांची दूध उत्पादन क्षमता घटते व प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होतो. सुरुवातीला जनावरास दोन-तीन दिवस ताप जाणवतो. यानंतर जनावरांच्या सर्व शरीरावर कडक व गोल आकाराच्या गाठी येतात. या गाठी ४ ते ५ दिवसात फुटतात आणि त्यातून पस बाहेर येते. या गाठी सर्वसाधारणपणे पोट, पाठ पाय व जननेंद्रियाच्या भागात येतात. जनावरांच्या डोळ्यातून – नाकातून पाणी येते. तोंडातील व्रणामुळे आजारी जनावरांना चारा खाता येत नाही. पायावरील गाठीमुळे जनावरे चालणे कठीण होते. डोळ्यामध्ये व्रण पडतात व कालांतराने दृष्टी बाधित होण्याची शक्यता असते. न्यूमोनिया व श्वसन संस्थेची लक्षणे आढळतात.
अशक्तपणामुळे जनावरांचा या आजारातून बरे होण्यास बऱ्याच दिवसांचा कालावधी लागतो. हा आजार बरा होण्यासाठी किमान दोन तीन आठवड्यांचा कालावधी लागतो.
कसा पसरतो हा आजार
एका बाधीत पशुधनापासून दुसऱ्या पशुधनाला डास, चावणाऱ्या माशा, गोचीड यांच्यामार्फत होतो.
LSD वर उपचार
लक्षणे आढळून आल्यास त्वरित बाधित जनावरास वेगळे करावे. अशा पशुधनाची वाहतूक व विक्री करू नये. हा विषाणूजन्य आजार आहे. याची बाधा झालेल्या जनावराची प्रतिकार क्षमता कमी झाल्यामुळे इतर जिवाणूजन्य आजाराची बाधा होण्याची दाट शक्यता असल्याने प्रतिजैविके देणे आवश्यक आहे. पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांचाही सल्ला घ्यावा.
जनावरास मऊ हिरवा चारा व मुबलक पाणी द्यावे. तोंडावरती व्रणास दोन टक्के पोटॅशिअम परमॅग्नेट द्रावणाने धुऊन तोंडात बोरो ग्लिसरीन लावावे. लिव्हर टॉनिकच्या वापराने जनावरे लवकर बरे होण्यास मदत होते.
ताप कमी करणारी औषधे प्रतिकारशक्ती वर्धक अ व ई जीवनसत्व तसेच त्वचेवरील व्रणांसाठी मलमा (ट्यूब) चा वापर करावा. वेदनाशामक अँटी हिस्टॅमिनिक औषधांचा पशुतज्ज्ञांच्या सल्ल्याने घ्यावे.
बाधित अथवा संशयित जनावरांचा उपचार करताना किंवा रोग नमुने गोळा करताना पी पी ई किटचा वापर करावा. हाच स्वच्छ धुऊन घ्यावेत. तपासणी नंतर सर्व साहित्य निर्जंतुक करावे.
प्रतिबंधात्मक उपाय
LDS वर अद्याप प्रभावी लस उपलब्ध नसल्याने काळजी घेणे गरजेचे आहे. गोठा स्वछ ठेवावा. कीटक व डासांना आळा घालावा. लिंबाच्या पाल्याचा धूर करावा. जेणेकरून गोठ्यामध्ये डास व अधिक कीटकांचा प्रादुर्भाव होणार नाही. आजाराचा प्रसार प्रामुख्याने कीटकापासून होतो. त्यामुळे आपल्या गोठ्यातील कीटकांचे नियंत्रण करावे. जनावरांचा गोठा कोरडा आणि स्वच्छ ठेवावा. शेजारी पाणी जमा होऊन चिखल होणार नाही, याची काळजी घ्यावी व त्यातील कीटकांच्या नियंत्रणासाठी दहा लिटर पाण्यात 40 मिली करंज तेल 40 मिली नीम तेल आणि दहा ग्रॅम साबण चांगला मिसळून घ्यावा. हे मिश्रण दिवसातून दोन ते तीन वेळा गोठ्यामध्ये फवारावे.
[email protected]